NDOA ZA WAYAO

 

Adeladius Makwega_Zanzibar

Kabila la Wayao kwa desturi mtoto anapozaliwa uchukua ukoo kwa baba, lakini punde mtoto anapozaliwa tu ni wajibu mtoto huyo kupelekwa kwa wajomba (Nnjomba) kutambulishwa. Mjomba akishaletewa mtoto huyo anautambulisha ukoo kuwa mtoto amezaliwa na kwa kufanya hivyo baba wa mtoto anapata uhalili wa mtoto huyo.

Niwape siri wale ndugu zangu walioa Uyaoni, ukiona kuwa umepata mtoto alafu mtoto wako na hajapelekwa ujombani kutambulishwa, tambua kuwa mtoto huyo si wako(natania tu msomaji wangu) lakini nakushauri ufanye uchunguzi, wewe uliza ehee mke wangu lini mtoto tutampeleka kwa wajomba? Ngoja majibu lake.

Kitendo cha baba na mama wa mtoto kutofanya hivyo kinahesabika kuwa ni kosa moja kubwa sana, lina madhara makubwa. Kijana huyu anapokuwa mkubwa, hutafuta mchumba na kwa desturi mvulana ndiye humfuata msichana, lakini pale inapobainika kuwa msichana amemfuata mvulana hapo msichana huyo hujulikana (hashakumu si matusi) ni Kiruka Njia au Malaya.

Makubaliano yanapofanyika baina ya binti na mvulana basi iwe binti au mvulana kila mmoja anawajibu wa kumjulisha mjomba wake juu ya kupata mchumba, ndipo baba na mama na familia yote watajulishwa.

Ngoma inakuwa kama wazazi wako hawakumjulisha mjomba punde ulipozaliwa hapo huwa ni tabu, kunakuwa hakuna ndoa itakayofanyika. Japokuwa kawa sasa jambo hilo kama limepungua maana ndoa inategemea mahusiano ya wawili hao na pili inategemea kama hawana mahusiano ya karibu ya kidamu.

Katika makala zangu zilizotangulia nilizungumzia juu ya Wayao kuwa siyo wafugaji wa wanyama na nilieleza sababu zake, kwa hiyo hata mahali zao mara nyingi huwa si wanyama bali ni pesa na vitu vingine. Mathalani bwana harusi huagizwa jembe(Lijela), panga na shoka (Livage) na kama bwana harusi ni mwindaji basi huagizwa mkuki na upinde na mishale yake (Ukunje).

Kama kijana ni mwindaji au mkulima basi hupewa kazi ya kufanya ambayo itakuwa kama mahali ya kulipa, kama ni mkulima basi hupewa kazi ya kuukata mti mkubwa na akimaliza kazi hiyo hukabidhi vifaa alivyotumia kwa kazi hiyo kwa wakweze na kukabidhiwa mke.

Ndiyo maana Wayao wana msemo kuwa 

“Munalopotocheje mpela ila mwalepele kukate nntela kuulomba.” 

 Acha kuwa goigoi kama mtu aliyeshindwa kuuangusha mti wa wakweze.

Wayao wanafanya utani wa mabinamu, ikiaminika kuwa kabla ya Wayao kuja Tanzania siku chache kabla ya safari hiyo chifu wao alikuwa na sherehe ya kijana wake ambaye alioa binti wa mfamle mwingine jirani.

Sherehe iliandaliwa vizuri sana huku watu wakinywa na kula watakavyo, kwa kuwa binamu alikuwa na utani na na nduguye aliyekuwa akioa siku ya harusi. Binamu alifanya utani katika sherehe hiyo na mbele ya hadhara, kuwaburudisha wageni wote.

Akiwa katika shughuli hiyo ya kuufanya utani huo, nguo zake zilimporochoka chini na akabaki uchi wa mnyama. Watu wote katika sherehe hiyo walimuona.

Baba wa bwana harusi (chifu) alielezwa juu ya tukio hilo lilivyotokea, chifu huyo wa Wayao aliona kuwa binamu wa mtoto wake ambaye alipokuwa binti wa dada yake (mpwawe) ameaibika mno mbele ya hadhara, je nani anaweza kuja kuoa msichana kama huyo? Mfalme huyu wa Wayao alilitafakari jambo hilo ba aliketi na baraza lake ndipo alipotoa ruhusa kuwa binti huyo na yeya aolewe na mtoto wake, kw a hiyo mtoto wa mchifu akawa na wake wawili. 

Hapo hapo ndipo Wayao wakawa na ruhusa ya mtoto wa mjomba na shangazi kuoana.

Kuoana baina ya mtoto wa shangazi na mjomba kumekuwa kunatazamwa kuwa na faida kwa kuwa mali haziendi mbali, Mahali inakuwa kidogo. Lakini kumekuwa na hoja kuwa kuoana ndugu ambao mnatoka katika ukoo mmoja unakaribisha shida kwa kuwa kuna uwezekano wa kuzaa watoto dhaifu.

Hoja hii Wayao wamekuwa wakipingana na Wamisionari ambao wanadaiwa kuileta. Wayao katika kijiji ch Chiwata kwa asilimia kubwa wameoana sana watoto wa wajomba na shangazi na wamekuwa na nguvu vizuri sana kuliko hata hao waliona na watu wa  mbali.

Naona Wayao wanajihalalishia ndoa kati ya mtoto wa mjomba na shangazi, mie kwa upande wangu nina utajiri wa mabinamu lakini nimeshachelewa, hilo nawaachia wengine. Mwanakwetu kama na wewe unataka kujaribu kuwa utawazaa watoto wenye nguvu au dhaifu jukumu lako ni kumtafuta binamu na kufunga naye ndoa tu utapata majibu

Nakutakia siku njema

makwadeladius@gmail.com

0717649257